W przeciągu ostatnich kilku lat wśród właścicieli i hodowców można zauważyć pozytywną zmianę odnośnie żywienia koni. Wiele osób jest świadomych tego, że karmienie samym owsem i sianem nie jest w stanie dostarczyć wszystkich składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania końskiego organizmu.W celu uzupełnienia minerałów często sięga się więc po gotowe mieszanki paszowe lub suplementy diety.
Poznanie substancji mineralnych, skutków ich nadmiaru oraz braku, pomoże świadomie dbać o ich podaż w diecie konia, co jest szczególnie ważne u koni hodowlanych oraz pracujących. Racjonalna suplementacja mineralna z pewnością przełoży się na poprawienie osiągnięć oraz ogólnej sprawności i kondycji konia.
Minerały pełnią bardzo ważną rolę w organizmie konia- wpływają na zdrowie, wygląd, kondycję oraz psychikę. W organizmie są odpowiedzialne za procesy budulcowe, regulują przemianę materii i gospodarkę wodną, a także odpowiadają za równowagę kwasowo-zasadową
Związki mineralne dzielą się na makro i mikroelementy. Makroelementy występują w organizmie w dość dużych ilościach, ich zapotrzebowanie dzienne podaje się w gramach. Mikroelementy natomiast, występują w bardzo małych ilościach, z tego też powodu ich wartości podaje się w miligramach. Stąd wywodzi się ich inna nazwa- pierwiastki śladowe.
Makroelementy:
Wapń (Ca) i fosfor (P)
Średniej wielkości dorosły koń w swoim ciele zawiera około 7 kg wapnia i około 4 kg fosforu, z czego odpowiednio 99% dla wapnia i 80% dla fosforu, znajduje się w układzie kostnym. Te wartości obrazują jak ważną rolę pełnią te dwa pierwiastki dla tkanki kostnej. Dodatkowo pełnią równie ważną role w przenoszeniu bodźców nerwowych, przemianach energetycznych w mięśniach czy też w procesie krzepnięcia krwi. Nie bez powodu omawiane pierwiastki zestawione są razem- poza ilością każdego z nich, kluczowy jest również ich wzajemny stosunek. Szczególnie ważne jest prawidłowe bilansowanie diety źrebiąt oraz koni rosnących (dla odpowiedniego rozwoju tkanki kostnej) w tym wypadku stosunek Ca: P nie powinien być niższy niż 1,8:1. Konie dorosłe tolerują szeroki stosunek Ca: P wynoszący nawet 5:1, jednak optymalny mieści się w przedziale 1:1 do 3:1 (najkorzystniejszy to 2:1) i do tej wartości powinniśmy dążyć.
Dlaczego jest to tak istotne? Zboża w swoim składnie zawierają więcej fosforu, niż wapnia. Dla przykładu popatrzmy na stosunek Ca: P w najpopularniejszych komponentach paszowych w żywieniu koni: owies 1:4 ; jęczmień 1:6,5; kukurydza 1:7,5; a otręby pszenne aż 1:13!
Co się dzieje gdy podaż wapnia z paszą jest niewystarczająca? Jego optymalny poziom w organizmie utrzymywany jest dzięki mobilizacji rezerw z tkanki kostnej co w konsekwencji osłabi jej wytrzymałość oraz kondycję konia. Aby tego uniknąć dietę zbożową należy zbilansować za pomocą pasz bogatych w wapń np. wysłodków buraczanych (9:1) lub lucerny (5:1). Można również sięgnąć po odpowiedni suplement diety.
Magnez (Mg)
Ten pierwiastek wchodzi w skład licznych enzymów uczestniczących w procesach w obrębie tkanki nerwowej i mięśniowej. W związku z tym objawy niedoboru związane są bezpośrednio z tymi układami: nadpobudliwość oraz skurcze i drżenie mięśni. Niedobory wynikają z ubogiej zawartości tego pierwiastka w zbożu i sianie. Magnez jest jednym z bezpieczniejszych pierwiastków jeśli chodzi o dawkowanie. Podanie nawet 3-4 krotnie większej ilości niż wynika z zapotrzebowania, nie niesie za sobą negatywnych skutków.
Potas (K)
90% potasu w ciele konia związana jest w przestrzeni międzykomórkowej, jego rolą jest osmoregulacja płynów w organizmie. Wpływa też na poprawne funkcjonowanie układu nerwowego i mięśni oraz zapewnia równowagę kwasowo-zasadową. Konie intensywnie pocące się lub nadmiernie oddające mocz (czy też podczas biegunki) wykazują zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Wysoki poziom potasu zaburza wchłanianie magnezu.
Sód (Na) i chlor (Cl)
Odpowiadają za gospodarkę wodną organizmu. Duże ilości obu tych pierwiastków tracone są z potem, więc podczas ruchu zapotrzebowanie wzrasta. Niedobory objawiają się zmęczeniem, brakiem apetytu i chęci do picia, utratą wagi i prowadzą do odwodnienia. Aby utrzymać stałą podaż sodu i chloruw każdym boksie powinna znaleźć się lizawka solna, a w okresie intensywnej potliwości warto sięgnąć po dostępne na rynku preparaty elektrolityczne.
Siarka
Siarka (S) – związana jest z białkiem. Jeżeli w diecie zapewniamy odpowiednią ilość białka, podaż siarki również jest pokryta. Jej rolą jest synteza aminokwasów i aktywacja enzymów. Jest składnikiem insuliny oraz wspomaga regenerację stawów i wzrost kopyt. O jej niedoborze mogą świadczyć takie objawy jak: słaba kondycja sierści i włosów, choroby skóry, czy też osłabione kopyta.
Mikroelementy:
Pośród mikroskładników mineralnych również istnieją zasady wzajemnej zależności. Takimi minerałami są żelazo, cynk, miedź i mangan. Dla zdrowych dorosłych koni ich wzajemny stosunek powinien wynosić: Fe : Cu : Zn : Mn = 10 : 1 : 3 : 3. Wyjątkiem są konie z niedoborami cynku i miedzi, w tym wypadku sugerowany stosunek powinien wynosić 4 : 1 : 3 : 3. Natomiast młode , rosnące konie wykazują większe zapotrzebowanie na Cynk, tutaj zaleca się proporcję Cu : Zn = 1: 4 do 1 : 5. Należy pamiętać że podane wielkości są szacowane dla ogółu koni i w zależności od wieku, rasy i obciążenia pracą, mogą się delikatnie różnić. Jednak ich rola w organizmie pozostaje taka sama dlatego też warto ją znać.
Żelazo (Fe)
Pierwiastek silnie związany z układem krwionośnym. Uczestniczy w tworzeniu hemoglobiny i mioglobiny, które odpowiadają za transport tlenu wraz z krwią po całym organizmie. Jako objawy niedoboru możemy zaobserwować zmniejszoną wydolność konia, trudności w oddychaniu, większą podatność na zakażenia, problemy z rują u klaczy. Badania krwi wykażą zmniejszoną liczbę czerwonych krwinek. Podaż żelaza przy karmieniu zbożem oraz sianem, w większości przypadków jest wystarczająca na pokrycie dziennego zapotrzebowania. Jednak należy pamiętać, że jest to szczególnie ważny pierwiastek u źrebiąt, które potrzebują go do wytwarzania krwi. Również zwiększone zapotrzebowanie ma miejsce podczas utraty krwi, dużej potliwości, jak i podczas wdrażania konia w trening.
Miedź (Cu)
Miedź uczestniczy w szeregu procesów tj. tworzenie tkanki nerwowej, łącznej, krwi oraz pigmentów. Bardzo poważnym może się okazać niedobór tego pierwiastka u źrebiąt – może być przyczyną niedokrwistości oraz zmian w kośćcu. U koni starszych może powodować pękanie naczyń krwionośnych. Jako widoczny objaw niedoboru mogą pojawiać się rudziejące odbarwienia na końcach grzywy oraz ogona, a także depigmentacja sierści. Konie wykazują dużą tolerancję na wysokie dawki miedzi, których oczywiście powinno się unikać, ponieważ miedź gromadzona jest w wątrobie.
Cynk (Zn)
Pierwiastek konieczny do przemiany węglowodanów, wpływa na regeneracje nabłonka skóry oraz błon śluzowych, wpływa na krzepliwość krwi, gojenie ran, a także jakość rogu kopytowego. Objawem niedoboru są chorobowe zmiany skórne w postaci strupków z wypadającą sierścią, pogorszenie stanu kopyt. Konie dorosłe dobrze radzą sobie z nadmiarem Zn, niestety u źrebiąt nadmiar cynku powoduje niedobory miedzi (w skutek czego dochodzi do skurczy mięśni).
Cynk oraz miedź mają również istotny wpływ na jakość końskich włosów. Przeprowadzono badania w których udowodniono, że wybór formy pierwiastka nie jest bez znaczenia. „Stwierdzono, że suplementacja nieorganicznymi związkami cynku i miedzi spowodowała wzrost elastyczności i średnicy włosia, jednak kosztem zmniejszenia jego wytrzymałości. Podawanie koniom związków organicznych cynku i miedzi spowodowało wzrost elastyczności i wytrzymałości włosów, ale przy jednoczesnym zmniejszenie ich średnicy.”
Selen (Se)
Selen chroni błony komórkowe przed szkodliwym wpływem nadtlenków. Razem z witaminą E dezaktywuje wolne rodniki. Problem selenu polega na tym, że jego zawartość w paszy jest bardzo zmienna, zależy od rodzaju i kondycji gleby, z której pochodzą uprawy (Polskie gleby, niestety, są ubogie w selen). W wypadku tego pierwiastka zarówno niedobór jak i nadmiar jest bardzo niebezpieczny. Jako objawy niedoborów charakteryzuje się: anemia, choroby stawów, mięśniochwat porażenny, a u źrebiąt osłabienie, uszkodzenie mięśnia sercowego. Ponadto można zaobserwować sztywność chodów i bóle mięśniowe. Natomiast nadmiar selenu jest bardzo toksyczny dla koni! Już niewielkie przedawkowanie powoduje wypadanie włosów i pierścieniowate wypukłości na kopytach prowadzące do oddzielanie puszki kopytowej, a także nieswoistą kulawiznę.
Jod (I)
Jod odpowiada w organizmie za przemianę materii, wchodząc w skład hormonów tarczycy. Tereny nadmorskie nie borykają się z problemami niedoborów jodu, ponieważ jest on dostarczany do upraw wraz z opadami atmosferycznymi. Jako objawy niedoboru podaje się: brak apetytu, ospałość, wypadanie włosów, obrzęki, niedoczynność tarczycy; u źrebiąt ogólne osłabienie, zahamowany wzrost, deformacja kości. Nadmiar również jest toksyczny dla koni a jego objawy są podobne do objawów niedoborowych.
Mangan (Mn)
Aktywator enzymów uczestniczących w przemianach tłuszczowców oraz składników mineralnych. Z racji, iż podaż tego pierwiastka zwykle jest zapewniana wraz z paszą, nie są znane objawy dużych niedoborów. Natomiast nadmiar sprzyja niedokrwistości (zaburza wchłanianie żelaza).
Kobalt (Co)
Wchodzi w skład witaminy B12 syntezowanej przez mikroorganizmy w jelitach, jest składnikiem krwinek, wspiera także układ nerwowy. Niedobór tego pierwiastka powoduje niedobór witaminy B12 co może prowadzić do niedokrwistości, zmian skórnych oraz zahamowania prawidłowego wzrostu. Nie są znane objawy przedawkowania.
Oprócz wyżej opisanych pierwiastków, w organizmie występują również inne takie jak fluor, molibden, cyna, bor, chrom itd., są one również niezbędne dla funkcjonowania organizmu jednak dotychczasowe badania stwierdzają, że ich podaż jest zapewniana tradycyjnym żywieniem.
Nie bez znaczenia jest forma w jakiej minerały są dostarczane do diety Badania wykazały, że składniki mineralne w formie organicznej są o ok. 60% lepiej wchłaniane z pożywienia i lepiej wykorzystywane przez organizm niż ich postać nieorganiczna. Jeżeli korzystamy z gotowych mieszanek paszowych i suplementów warto sprawdzić, czy zawarte w nich minerały maja postać chelatów.
Owe chelaty są to pierwiastki przekształcone z formy nieorganicznej w postać przyswajalną przez organizm, czyli formę organiczną. Składają się z 2 cząstek aminokwasów i 1 cząstki danego minerału, dzięki czemu odpowiadają za tempo przyswajalność tych pierwiastków, ich transport i proces usuwania z organizmu. W związku z tym chelaty chronią organizm przed niedoborem, łatwiej się wchłaniają oraz lepiej spełniają swoje funkcje.
Decydując się na korzystanie z gotowych mieszanek paszowych i suplementów teoretycznie jesteśmy w stanie pokryć dzienne zapotrzebowanie koni na minerały i witaminy. Jednakże w celu ustalenia najbardziej optymalnej diety uwzględniającej związki mineralne zaleca się okresowe badania krwi oraz włosów pod kątem niedoborów. Sensowne może być również oddanie do analizy siana. Zestawiając wyniki jesteśmy w stanie zweryfikować, którego związku brakuje, a jakiego jest w nadmiarze Dzięki takim badaniom mamy obraz tego co dzieje się w organizmie naszego pupila i mamy możliwość natychmiastowej reakcji, zanim jego stan się pogorszy i objawy zaczną być widoczne „gołym okiem”.